JE UMEACHISHWA KAZI AU WEWE NI MFANYAKAZI ZIJUE HAKI ZAKO ZA MSINGI

Na Bashir Yakub,

KUONGEZEKA  kwa  makampuni  na  taasisi  mbalimbali   kumeleta  wingi  wa  ajira  maeneo  mbambali  ya  nchi.  Mbali  na kuongezeka  kwa  ajira  kumekuwepo  na tatizo  kubwa  la  waajiriwa  kutojua  haki  zao  mbalimbali  wanapokuwa katika  maeneo  yao ya  kazi.  

Niseme  jambo  moja  tu  kuwa  hakuna  suala  la msingi  kama   muajiriwa  kujua  haki  zake. Hii  ni  kwasababu  kupitia  kujua  haki  zake  ndipo  anapoweza kupata  ujira  stahiki, posho  stahiki, masurufu stahiki, mafao stahiki, malipo stahiki  ya  kuachishwa  kazi  ikiwa  ni  pamoja  na  ujumla  wa  kufanya  kazi  kwa  misingi  ya  kazi.  

Ni  muhimu  kila  mfanyakazi  kupitia  haki  zake  mara  kwa  mara ili  kujua  nini  anapata  na  nini hapati. Uwe  kazini  au  umeachishwa  bado  ipo  nafasi  ya  kudai  haki  hizi  ili  upate kilicho  chako.

Ukitegemea  mwajiri  ndio  akwambie  haki  zako,  utakuwa  unajidanganya  kwasababu  yawezekana  kabisa  faida  kubwa ya  mwajiri  ipo  kati ya  wewe  kutokujua  haki  zako. Ni  hasara  kubwa  kufanya  kazi  bila  kujua haki  zako, kutokana  na  hilo  leo  nitaeleza   baadhi  ya  haki  za  mfanyakazi.

1. HAKI  YA  KUJUA SEHEMU  YA  KUFANYIA  KAZI.

Isiwe  uliambiwa  eneo  la  kazi  ni  Dar  es  salaam,  halafu  ujikute  kila  siku  una  safari  za  mikoani  halafu  uambiwe  eti  hiyo  ndiyo  kazi  yenyewe,  hapana. Lazima  eneo  la  kufanyia  kazi  lijulikane  kwa  mfanyakazi.  Ijulikane  kuwa  umeajiriwa  na  eneo  lako  la  kazi  ni Dar  es salam au  Mwanza au Kagera.  

Hii  ina  maana  kubwa  kwakuwa  mfanyakazi  asipojua   eneo  lake  la  kazi  hataweza  kudai   malipo  yatokanayo  na  kufanya  kazi  nje  ya  ofisi. Lakini  iwapo  unajua  eneo  lako  la  kazi  basi  utakapokuwa  nje  ya   eneo  la  kazi yakupasa  kudai  malipo  ya  ziada. Kwa  hiyo  hakikisha  mwajiri  wako  unakuainishia  kwa  uwazi  kabisa  eneo  lako  la  kazi  na  ulijue. Nje  ya  hilo eneo ni  malipo  mengine  ambayo  ni nje  ya  mshahara  wa  kawaida.

2. HAKI  YA  KUJUA   MAHALI/SEHEMU  MWAJIRI  ALIPOKUTOA.

Waweza  kuwa  unakaa  Mwanza    lakini  mwajiri  amekuita  kufanya kazi  Dar  es  salaam. Au  makazi  yako  ni  Arusha  lakini  kazi  iko  Mbeya. Mazingira  kama haya  yanazaa   haki  ya  msingi  unapokuwa  umeajiriwa.  

Umuhimu  wake  ni  kuwa  wakati  wa  kustaafu  au  kumaliza  mkataba  au ikitokea  umeachishwa  kazi,  basi  ni  wajibu  wa  mwajiri  kuhakikisha  anakusafirisha  kutoka   eneo  la  kazi  mpaka  alipokutoa. Anatakiwa  kukusafirisha  kwa  kutoa  usafiri  au  kutoa  gharama  za usafiri  ukasafiri  mwenyewe.  Hautoweza  kupata  haki  hii  iwapo   hujui  kitu  kama  hiki.

3. HAKI   YA  KUJUA  AINA  YA  KAZI  UNAYOTAKIWA  KUFANYA.

Lazima  kazi  unayotakiwa  kufanya  ijulikane  vyema. Isiwe  unafanya  kila  kazi  inayokuja  mbele yako. Mchanganuo  wa  kazi  uwe  wazi. Kama  ni   sekretari  ijulikane  kazi  ni  zipi  za kufanya.

Kama  ni  meneja  ijulikane  kazi  ni  zipi  na kwa  mchanganuo  wenye  kueleweka  kabisa. Hii  husaidia  kutofanya  kazi  ambazo  si  zako  au  kufanya  kazi  nje  ya  makubaliano. Kwa  kujua  haki  hii  kazi  yoyote  utakayopewa  iliyo   nje  ya  mchanganuo  wa  kazi  zako, utapatana  upya  na  malipo  yake  yatatakiwa  kuwa  nje  ya  mshahara.

4. HAKI  YA  KUJUA  MCHANGANUO  WA MSHAHARA.

Mshahara  ni  jambo  moja  lakini  mchanganuo  wa  mshahara  huo  ni  kitu  kingine.  Mwajiri  anaweza  kukwambia  mshahara  ni  laki  saba. Swali  ni  je  laki  hiyo  saba   inagawika  vipi.  

Ili  uendane  vizuri  na  haki  hii  mara  nyingi  usiiangalie  ile  laki  saba  isipokuwa angalia  mchanganuo  wa  laki  saba. Lazima  mwajiri  aoneshe  kati  ya  hiyo  laki  saba  mshahara  kamili ( basic  salary)   ni  upi, kodi  itakuwa  kiasi  gani, posho  ya  usafiri  itakuwa  kiasi  gani, posho  ya  chakula  itakuwa  kiasi  gani,  posho  ya  pango  la  nyumba  ya  mfanyakazi  itakuwa  kiasi  gani,  fedha  za mfuko  wa  hifadhi  ya  jamii  kiasi  gani  na  makato  mengine  yote  ambayo  hutokana  na  makubaliano  kati  ya  mwajiri    na  mwajiriwa  yajulikane  vyema.

Hii  husaidia  hata  kudai malimbikizo  kwa  usahihi   baada  ya  kazi  kuisha. Huwezi  kupata  stahiki   zako kwa  kiwango  unachotakiwa  kulipwa  hasa  baada  ya  kazi  kuisha kama  huyajui  haya.

5. HAKI  YA  KUJUA  AINA  YA  MKATABA  WA  KAZI.

Wapo  watu  ambao  wako  makazini  na hela  wanapata  na  maisha  yanakwenda  lakini  hawajui  wanafanya  kazi  kwa  mkataba  wa aina  gani.  Ni  hatari  kutojua  aina  yako  ya  mkataba  kwakuwa  utalazimika kukosa  baadhi  ya  haki  zinazotokana  na  mkataba  wako  yakiwemo  malipo  na  posho nyinginezo.

Lazima  ujue  kama  mkataba  wako   ni wa  muda  au  wa  kudumu. Mkataba  wa  muda  unao  masurufu  yake  na  wa  kudumu  unao  masurufu  yake. Usipolijua  hilo  utayakosa  hayo  masurufu.  Mkataba  wa  muda wa  ajira  ni  ule  ambao  ni  wa kipindi  fulani  kwa  mfano  mwaka  mmoja  lakini  waweza  kuongeza au  miaka  miwili n.k. Kwa  hiyo  ni  vyema  upitie  mkataba  wako wa  ajira  ili ujue  ni  wa  aina  ipi.

6. HAKI  YA  KUJUA  KAMA  KUNA  KIPINDI  CHA  MPITO.

Kipindi  cha  mpito hujulikana kama probation  period.  Hiki  ni  kipindi  ambacho  unakuwa  umeajiriwa  lakini  ukiwa  chini  ya  uangalizi  maalum  wa  kupima  ufanisi  wako  katika  kazi.

Ni  muhimu  kuwekwa  wazi  kipindi  hiki  kitaanza  lini  na  kuisha  lini na  ni  haki  zipi ulizonazo  ndani  ya  kipindi  hicho. Nasema hivyo  kwakuwa  wapo  watu  ambao  wamewekwa  katika  kipindi  hiki  kwa  miaka  mingi  tu huku  wakikosa  stahiki  kamili  za  ajira  na  pia wakikosa  hata  stahiki   za  hicho  kipindi.

Hii  si  sawa  na  hulenga  kumminya  mfanyakazi  na  kumfaidisha  mwajiri.  Hivyo  ni  muhimu  uambiwe  kipindi  hiki  kinaanza  lini  na  kinaisha  lini  na una  haki  gani  ndani  ya  kipindi  hicho.

MWANDISHI   WA   MAKALA  HAYA   NI   MWANASHERIA  NA  MSHAURI   WA  SHERIA  KUPITIA  GAZETI  LA  SERIKALI   LA   HABARI   LEO  KILA  JUMANNE, GAZETI  JAMHURI   KILA  JUMANNE  NA  GAZETI  NIPASHE  KILA  JUMATANO. 0784482959,  0714047241

bashiryakub@ymail.com  

                   

(Kwa hisani ya sheriayakub.blogspot.com)