JE INAWEZEKANA HATI KUWA NA MAJINA YA WANANDOA WOTE ?

Na Bashir Yakub,

HAKIMILIKI katika  masuala  ya  ardhi, huhusisha  umiliki  wa ardhi  zenye hati. Umiliki huu  hutoa  wajibu  na haki  fulani  kwa mmiliki  katika  ardhi husika, na sio rahisi kudai  kwamba una hakimiliki  katika  ardhi kama  hauna  hati.  

Aidha  tumezoea  kuona  hati  zilizo na  jina  la  mtu  mmoja mmoja. Hii  ni  hata  kwa  wanandoa ambao  hudai   mali  husika zinatokana  na  jasho lao wote. Lakini  je  unajua  kuwa  inawezekana   hati miliki  ikawa  na  majina  ya wanandoa  wote  badala  ya  kuwa na  jina la mmoja tu hasa baba ambao  ndio  wengi  hupenda  majina yao  yaonekane  hapo ?.  Jambo  hili  linawezekana na  linaruhusiwa.

1. HAKIMILIKI  YA  PAMOJA  KUONDOA  MGOGORO.

Kutoelewana  ambako  mara  kadhaa  hutokea  baada  ya  kifo  cha  mmoja  wa  wanandoa,  kunaweza   kuondolewa  na  umiliki  wa  ardhi  wa  pamoja. Ikiwa una  wasiwasi  juu  ya  mustakabali  wa  mali  hasa  ardhi huko  mbele,  ni  vyema  basi  ukachukua  hatua ya  kusajili  kwa umiliki  wa  pamoja.

Kama kiwanja / nyumba  ina  hati  yenye majina mawili, la baba na  mama halafu mmoja  wao akafariki itakuwa   ni  vigumu  ndugu  au  mwingine  yeyote  mwenye  nia  mbaya kudai  umiliki  wa kiwanja / nyumba hiyo.

Lakini hali  itakuwa  tofauti iwapo  hati  ina  jina  la  mmoja  na  huyo huyo mmoja  ndiye  aliyefariki. Hivyo pale  pote  ambapo  ndugu  walidhulumu  mali za marehemu  hasa  ardhi,  ni  pale  ambapo  kuna jina  la mmoja.

Mara  nyingi  fitina  huingia pale penye  mwanya  wa  kufanya  hivyo. Sio  rahisi  fitina kuingia  pasipo na  mwanya. Kuweka majina  ya  wanandoa wote  kwenye  hati  za  ardhi  ni  hatua  ya  kuziba  mwanya  wa  fitina.

Itawezekanaje  ndugu au mwingine  mwenye  nia  ovu kudai umiliki  wa  ardhi  ya marehemu huku  akijua  kuwa,  hati husika  inalo  jina  la  mke  pia.  Sio  rahisi  hata kidogo.

Lakini  pia  umiliki  wa  pamoja  huondoa  mgogoro  pale  panapokuwa na  talaka. Swali la kujiuliza je,  mwanandoa  fulani  amechangia  chochote  katika  kupatikana  kwa  mali  huwa  halipo  ikiwa  majina  yote  mawili  ya  wanandoa  yameonekana  kwenye  hati.

2. KUMILIKI  ARDHI  PAMOJA  KATIKA  NDOA  YA  MKE  ZAIDI  YA  MMOJA.

Suala  la kuwa  na  hati yenye majina  ya  wanandoa  wote  ni  pana.  Tunaposema wanandoa wote  hatumaanishi  mme  na  mke  mmoja  tu, kinachomaanishwa  hapa ni  kwamba  inawezekana  kuwa na  hati  yenye  jina  la  mme    pamoja  wake  zake  wawe  wawili, watatu  n,k.

Kifungu  cha  161 ( 1 )  cha  Sheria  namba  4  ya  ardhi  kinasema  kuwa, pale  ambapo  mwanandoa  anapata  hakimiliki  ya  ardhi  iliyosajiliwa  kwa  jina  lake  na  mke  wake  au  wake  zake  itajengwa  dhana  ya  kisheria  kwamba  wanandoa  hao  wanamiliki  ardhi  hiyo  kwa  pamoja.  

Kifungu  kinaonesha  wazi kutambua  hakimiliki  ya  ardhi  inayohusisha  mitala.

3. KILA  MWANANDOA  ATAPEWA  HATI  YAKE.

Majina  ya  wanandoa  yanapokuwa  yameingizwa  yote kwenye hati, basi  ni  haki  ya  kila  mwanandoa  ambaye  jina  lake  limeingia kupata  nakala  yake  ya  hati.  Kwa hiyo  mwanaume  atamiliki  hati  yake  halikadhalika  mwanamke  au  wanawake  nao  watamiliki  hati  yao  kila  mmoja  yake.  

Hii  ni  tofauti   na  hati  inapokuwa  na  jina  la  mtu  mmoja  tu  ambapo   huyo huyo ndiye humiliki  hati  hiyo.

4. KUGAWANA ARDHI  INAYOMILIKIWA  KWA  PAMOJA.

Hati  inapokuwa  na  majina  ya wanandoa  wote sio  lazima  iwe  imeeleza  nani  anamiliki  wapi  mpaka  wapi. Kutokana  na  hilo  mmoja  wa  wanandoa  anaweza  kuomba  iwekwe  mipaka  au  ijulikane  nani  anamiliki  nini  japo  hati  ni  moja.

Katika  kulifikia  hilo  maombi  maalum  inabidi  yapelekwe   kwa  kamishna  wa  ardhi  kwa  ajili  ya  kutambulisha  nani  anamiliki  nini katika  ardhi  hiyo,  liwe  jengo, nyumba, shamba  au  vinginevyo.

Kifungu  cha  162 ( 1 )  cha  sheria  ya  ardhi  kinasema  kuwa,  maombi  yaliyopo  katika  fomu  maalum  yatawasilishwa  kwa  msajili  kwa  ajili  ya  kugawa  nani  anamiliki  nini. 

Haki  ya  maombi  haya  ni  ya  mtu yoyote  kati  ya  wale  ambao  majina  yao  yanaonekana  kwenye  hati.

Hili  litafanyika  kwa  kuzingatia sheria  nyingine  kama  sheria  ya  ndoa ( The law of  marriage  Act).

MWANDISHI   WA   MAKALA  HAYA   NI   MWANASHERIA  NA MSHAURI   WA     SHERIA  KUPITIA  GAZETI  LA  SERIKALI   LA  HABARI   LEO  KILA  JUMANNE, GAZETI  JAMHURI  KILA JUMANNE  NA  GAZETI  NIPASHE  KILA JUMATANO.      0784482959, 0714047241 bashiryakub@ymail.com